abacus (Dänisch) Bearbeiten

Substantiv, u Bearbeiten

  Singular 1 Singular 2 Plural 1 Plural 2
Unbestimmt en abacus en abacus abacusser abacuser
Bestimmt abacussen abacusen abacusserne abacuserne

Worttrennung:

aba·cus, Plural 1: aba·cus·ser, Plural 2: aba·cu·ser

Aussprache:

IPA: [], Plural 1: [], Plural 2: []
Hörbeispiele: —, Plural 1: —, Plural 2:

Bedeutungen:

[1] Mathematik: aus der Antike stammende Rechenmaschine; Abakus
[2] Architektur: Deckplatte auf Säulen; Abakus

Oberbegriffe:

[1] regnemaskine
[2] plade

Beispiele:

[1]

Übersetzungen Bearbeiten

[1] Dänischer Wikipedia-Artikel „abacus (regnemaskine)
[2] Dänischer Wikipedia-Artikel „abacus (arkitektur)
[1, 2] Den Danske Ordbog: „abacus

abacus (Englisch) Bearbeiten

Substantiv Bearbeiten

Singular

Plural 1 Plural 2

the abacus

the abacuses the abaci

 
[1] an abacus

Worttrennung:

a·ba·cus, Plural 1: a·ba·cus·es, Plural 2: a·ba·ci

Aussprache:

IPA: [ˈæbəkəs], Plural 1: [ˈæbəkəsɪz], Plural 2: [ˈæbəsaɪ]
Hörbeispiele:   abacus (US-amerikanisch) (Info), Plural 1: —, Plural 2:

Bedeutungen:

[1] ein aus der Antike stammendes Rechenbrett mit Kugeln
[2] ein mit Sand bestreuter Tisch, der früher für das Zeichnen und das Rechnen verwendet wurde
[3] Deckplatte der Dorischen Säule

Herkunft:

belegt seit Ende des 14. Jahrhunderts in der Bedeutung »Tisch mit Sand zum Zeichnen und Rechnen«, in der Bedeutung [1] »Rahmen zum Rechnen« seit dem 17. Jahrhundert; stammt von lateinisch abacus → la, dies entlehnt von altgriechisch ἄβαξ (abax→ grcBrett[1]

Beispiele:

[1] Abaci were used many hundert years ago.
Der Abakus wurde vor vielen hundert Jahren benutzt.
[2]
[3]

Charakteristische Wortkombinationen:

[?] in der Musik: abacus harmonicus
to operate/ use an abacus

Wortbildungen:

abacist

Übersetzungen Bearbeiten

[1–3] Englischer Wikipedia-Artikel „abacus
[1–3] LEO Englisch-Deutsch, Stichwort: „abacus
[1, 3] Merriam-Webster Online Dictionary „abacus
[1, 3] Dictionary.com Englisch-Englisches Wörterbuch, Thesaurus und Enzyklopädie „abacus
[1] dict.cc Englisch-Deutsch, Stichwort: „abacus

Quellen:

  1. Online Etymology Dictionary „abacus

abacus (Latein) Bearbeiten

Substantiv, m Bearbeiten

Kasus Singular Plural
Nominativ abacus abacī
Genitiv abacī abacōrum
Dativ abacō abacīs
Akkusativ abacum abacōs
Vokativ abace abacī
Ablativ abacō abacīs

Nebenformen:

abax

Worttrennung:

a·ba·cus, Plural: a·ba·ci

Aussprache:

IPA: []
Hörbeispiele:

Bedeutungen:

[1] Tafel, Tischplatte
[2] Mathematik: Abakus, Rechenbrett, Rechentisch
[3] Möbel: Schenktisch, Kredenztisch, Prunktisch
[4] Spiel: Brett, Spielbrett, Spieltisch
[5] Architektur: bei Säulen: Abakus, Deckplatte
[6] Architektur: Getäfel

Herkunft:

seit Cato bezeugte Entlehnung aus dem altgriechischen ἄβαξ (abax→ grc, die auf dem Genitiv Singular ἄβακος (abakos) basiert[1]

Beispiele:

[1] „Quo modo oletum agri iugera CCXL instruere oporteat. […] molas asinarias unas et trusatilis unas, hispaniensis unas, molilia III, abacum I, orbes aheneos II, mensas II, scamna magna III, scamnum in cubiculo I, scabilla III, sellas IIII, solia duo, lectum“ (Cato, agr. 10, 1–4)[2]
[1] „Quo modo viniae iug[era] C instituere oporteat. […] urceos aquarios II, nassiternam I, pelvim I, matellionem I, trulleum I, situlum aquarium I, scutriscum, trullam, candelabrum, matellam, lectos IIII, scamnum I, mensas II, abacum I, arcam vestiariam I, armarium promptarium I, scamna longa VI, rotam aquariam I, modium praeferratum I, semodium I, labrum eluacrum I, solium, labrum lupinarium I, serias X;“ (Cato, agr. 11, 1–3)[3]
[1] „lectus erat Codro Procula minor, urceoli sex / ornamentum abaci,“ (Iuv. 3,203–204)[4]
[2] „nec qui abaco numeros et secto in pulvere metas / scit risisse vafer,“ (Pers. 1, 131–132)[5]
[2] „quem tu librum, Aemiliane, si nosses ac non modo campo et glebis, verum etiam abaco et pulvisculo te dedisses, mihi istud crede, […].“ (Apul. apol. 16)[6]
[3] „itaque sicut abacum argento ornari, ut alia <paria sint, alia> disparia, sic orationem.“ (Var. LL 9, 46)[7]
[3] „Ab hoc abaci vasa omnia, ut exposita fuerunt, abstulit.“ (Cic. Verr. 4, 35)[8]
[3] „Iste cum aliquot abacorum faceret vasa aurea, non laboravit quid non modo in Sicilia verum etiam Romae in iudicio audiret: ille in auri semuncia totam Hispaniam scire voluit unde praetori anulus fieret.“ (Cic. Verr. 4, 57)[9]
[3] „cum se ille cupere dixisset, conlocari iussit hominem in aureo lecto strato pulcherrimo textili stragulo, magnificis operibus picto, abacosque compluris ornavit argento auroque caelato.“ (Cic. Tusc. 5, 61)[10]
[3] „ii primum lectos aeratos, vestem stragulam pretiosam, plagulas et alia textilia, et quae tum magnificae supellectilis habebantur, monopodia et abacos Romam aduexerunt.“ (Liv. 39,6,7)[11]
[3] „nam triclinia aerata abacosque et monopodia Cn. Manlium Asia devicta primum invexisse triumpho suo, quem duxit anno urbis DLXVII, L. Piso auctor est,“ (Plin. nat. 34, 14)[12]
[4] „sed cum inter initia imperii eburneis quadrigis cotidie in abaco luderet, ad omnis etiam minimos circenses e secessu commeabat, primo clam, deinde propalam, ut nemini dubium esset eo die utique affuturum.“ (Suet. Nero 22)[13]
[5] „eius autem capituli symmetria sic est facienda, uti, quanta fuerit crassitudo imae columnae, tanta sit altitudo capituli cum abaco. abaci latitudo ita habeat rationem, ut quanta fuerit altitudo, tanta duo sint diagonia ab angulo ad angulum spatia; enim ita iustas habebunt frontes quoquoversus latitudines. frontes sinuentur introrsus ab extremis angulis abaci suae frontis latitudinis nona. […] abaci crassitudo septima capituli altitudinis.“ (Vitr. 4, 1, 11)[14]
[6] „itaque veteribus parietibus nonnulli crustas excidentes pro abacis utuntur, ipsaque tectoria abacorum et speculorum divisionibus circa se prominentes habent expressiones.“ (Vitr. 7, 3, 10)[15]
[6] „tricliniis hibernis non est utilis compositione nec megalographia nec camerarum coronario opere subtilis ornatus, quod ea et ab ignis fumo et ab luminum crebris fuliginibus corrumpuntur. in his vero supra podia abaci ex atramento sunt subigendi et poliendi cuneis silaceis seu miniaceis interpositis, <et> explicandae camerae pure politae.“ (Vitr. 7, 4, 4)[16]
[6] „hoc autem et Attico ad lumina utuntur, ad abacos non nisi marmoroso, quoniam marmor in eo resistit amaritudini calcis.“ (Plin. nat. 33, 159)[17]
[6] „non placent iam abaci nec spatia montes in cubiculo dilatantia: coepimus et lapide pingere.“ (Plin. nat. 35, 3)[18]
[6] „species Sinopidis tres: rubra et minus rubens atque inter has media. pretium optimae II, usus ad penicillum aut si lignum colorare libeat; eius, quae ex Africa venit, octoni asses - cicerculum appellant - ; magis ceteris rubet, utilior abacis. idem pretium et eius, quae pressior vocatur, et est maxime fusca. usus ad bases abacorum,“ (Plin. nat. 35, 31–32)[19]

Wortbildungen:

[1] abacinus, abaculus

Entlehnungen:

deutsch: Abakus, englisch: abacus

Übersetzungen Bearbeiten

[2] Lateinischer Wikipedia-Artikel „abacus
[1–6] Karl Ernst Georges: Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch. 8. Auflage. Hannover 1913 (Nachdruck Darmstadt 1998): „abacus“ (Zeno.org) Band 1, Spalte 6.
[2–6] P. G. W. Glare: Oxford Latin Dictionary. 2. Auflage. Volume 1: A–L, Oxford University Press, Oxford 2012, ISBN 978-0-19-958031-6, Seite 3.
[2, 3, 5] Josef Maria Stowasser, Michael Petschenig, Franz Skutsch: Stowasser. Lateinisch-deutsches Schulwörterbuch. Oldenbourg, München 1994, ISBN 3-486-13405-1 Seite 1.
[1–6] Thesaurus Linguae Latinae. Editus auctoritate et consilio academiarum quinque Germanicarum: Berolinensis, Gottingensis, Lipsiensis, Monacensis, Vindobonensis. 1. Band A – Amyzon, Teubner, Leipzig 1900, ISBN 3-322-00000-1, Spalte 42–43.
[2] Alfred Nagl: Abacus 9. In: Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft (RE). Band I,1, Stuttgart 1893, Spalte 5–10.

Quellen:

  1. Alfred Ernout, Alfred Meillet: Dictionnaire étymologique de la langue latine. Histoire des mots. durch Jacques André vermehrte und korrigierte Neuauflage der 4. Auflage. Klincksieck, Paris 2001, ISBN 2-252-03277-4, Seite 3.
  2. Marcus Porcius Cato; Antonius Mazzarino (Herausgeber): De agri cultura. Ad fidem Florentini codicis deperditi. 2. Auflage. BSB B. G. Teubner Verlagsgesellschaft, Leipzig 1982 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), Seite 20–22.
  3. Marcus Porcius Cato; Antonius Mazzarino (Herausgeber): De agri cultura. Ad fidem Florentini codicis deperditi. 2. Auflage. BSB B. G. Teubner Verlagsgesellschaft, Leipzig 1982 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), Seite 22–23.
  4. Decimus Iunius Iuvenalis; Jacob Willis (Herausgeber): Saturae sedecim. 1. Auflage. B. G. Teubner Verlagsgesellschaft, Stuttgart/Leipzig 1997, ISBN 3-8154-1471-7 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), Sseite 31.
  5. Aulus Persius Flaccus; Walter Kißel (Herausgeber): Saturarum liber. 1. Auflage. de Gruyter, Berlin/New York 2007, ISBN 978-3-11-029486-9 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), Seite 9.
  6. Apuleius Platonicus Madaurensis; Rudolf Helm (Herausgeber): Pro se de magia liber (Apologia). erweiterte, stereotype 2. Auflage. Volumen II, Fasc. 1, B. G. Teubner, Leipzig 1959 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), Seite 19.
  7. Marcus Terentius Varro; Georg Goetz, Fritz Schöll (Herausgeber): De lingua Latina. Quae supersunt. Accedunt grammaticorum Varronis librorum fragmenta. 1. Auflage. B. G. Teubner, Leipzig 1910 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Internet Archive), Seite 156.
  8. Marcus Tullius Cicero: Orationes Verrinae: Divinatio in Q. Caecilium. In C. Verrem. In: William Peterson (Herausgeber): Orationes. korr. 2. Auflage. Tomus III, Clarendon Press, Oxford 1916 (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis; ohne Seitenangabe).
  9. Marcus Tullius Cicero: Orationes Verrinae: Divinatio in Q. Caecilium. In C. Verrem. In: William Peterson (Herausgeber): Orationes. korr. 2. Auflage. Tomus III, Clarendon Press, Oxford 1916 (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis; ohne Seitenangabe).
  10. Marcus Tullius Cicero: Tusculanae disputationes. In: Max Pohlenz (Herausgeber): Scripta quae manserunt omnia. stereotype 1. Auflage. Fasc. 44, De Gruyter, Berlin/New York 2008, ISBN 978-3-598-71220-3 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1918), Seite 431.
  11. Titus Livius; John Briscoe (Herausgeber): Ab urbe condita. 1. Auflage. Tomus II: Libri XXXVI–XL, B. G. Teubner, Stuttgart 1991, ISBN 3-519-01493-9 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), Seite 615.
  12. Gaius Plinius Secundus: Naturalis Historia. Post Ludovici Iani obitum recognovit et scripturae discrepantia adiecta edidit Karl Mayhoff. stereotype 1. Auflage. Volumen V. Libri XXXI–XXXVII, K. G. Saur, München/Leipzig 2002, ISBN 3-598-71654-0 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1897), Seite 167.
  13. Gaius Suetonius Tranquillus; Maximilian Ihm (Herausgeber): Opera. stereotyper Nachdruck der 1. Auflage. Volumen I: De vita Caesarum libri VIII, K. G. Saur, München/Leipzig 2003, ISBN 3-598-71827-6 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1933), Seite 234.
  14. Vitruvius; Fritz Krohn (Herausgeber): De architectura. Libri decem. 1. Auflage. B. G. Teubner, Leipzig 1912 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Internet Archive), Seite 97.
  15. Vitruvius; Fritz Krohn (Herausgeber): De architectura. Libri decem. 1. Auflage. B. G. Teubner, Leipzig 1912 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Internet Archive), Seite 156.
  16. Vitruvius; Fritz Krohn (Herausgeber): De architectura. Libri decem. 1. Auflage. B. G. Teubner, Leipzig 1912 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Internet Archive), Seite 158.
  17. Gaius Plinius Secundus: Naturalis Historia. Post Ludovici Iani obitum recognovit et scripturae discrepantia adiecta edidit Karl Mayhoff. stereotype 1. Auflage. Volumen V. Libri XXXI–XXXVII, K. G. Saur, München/Leipzig 2002, ISBN 3-598-71654-0 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1897), Seite 160.
  18. Gaius Plinius Secundus: Naturalis Historia. Post Ludovici Iani obitum recognovit et scripturae discrepantia adiecta edidit Karl Mayhoff. stereotype 1. Auflage. Volumen V. Libri XXXI–XXXVII, K. G. Saur, München/Leipzig 2002, ISBN 3-598-71654-0 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1897), Seite 228–229.
  19. Gaius Plinius Secundus: Naturalis Historia. Post Ludovici Iani obitum recognovit et scripturae discrepantia adiecta edidit Karl Mayhoff. stereotype 1. Auflage. Volumen V. Libri XXXI–XXXVII, K. G. Saur, München/Leipzig 2002, ISBN 3-598-71654-0 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana, Erstauflage 1897), Seite 240.
Ähnliche Wörter:
abacist